IT không chỉ code, mà còn phải biết kể chuyện với dữ liệu

Khi bước vào ngành IT, rất nhiều người thường mặc định rằng “biết code giỏi” là tiêu chí quan trọng nhất. Nhưng thực tế 2025, IT đang thay đổi theo cách mà chỉ code thôi đã không còn đủ. Những người làm công nghệ ngày nay cần phải biết kể chuyện bằng dữ liệu (data storytelling) – biến dữ liệu thành insight, insight thành lập luận, và lập luận thành hành động có thể ra quyết định trong business. Đây không còn là skill “bonus”, mà đang trở thành năng lực cốt lõi.

Bởi trong môi trường doanh nghiệp, code chỉ là bước tạo ra hệ thống. Còn data mới là thứ giúp hệ thống tạo ra giá trị kinh doanh thật sự.

Vì sao người làm IT phải biết kể chuyện với dữ liệu?

Một bài toán kinh điển xảy ra mỗi ngày trong doanh nghiệp: đội IT có dữ liệu – đội business cần insight – giữa hai đội luôn bị disconnect.

Không phải vì thiếu dữ liệu. Mà là vì dữ liệu không được “kể đúng cách”.

Engineers hay Data Engineers thường đưa ra bảng số, thuật toán, pipeline, traffic metrics, log, KPI technical,… nhưng business cần câu trả lời dạng:

• Có nên mở rộng server mùa Tết không?

• Tại sao conversion của checkout drop 27% sau khi đổi UI?

• Nếu delay release 2 tuần, revenue sẽ mất bao nhiêu?

• Mức burn rate cloud hiện tại có rủi ro gì?

Nếu người đứng giữa không thể kể một câu chuyện logic, mạch lạc, có số liệu support, có lý giải hành vi, có context business, thì dữ liệu chỉ là “raw material” và không tạo được hành động, không tạo giá trị.

Đây chính là lý do năng lực storytelling đang đi song song với coding skill.

Data Storytelling trong IT là gì?

Data storytelling là cách trình bày dữ liệu theo cấu trúc có chủ đích, có logic thuyết phục, giúp người xem hiểu rõ “what – why – how – so what”.

Một câu chuyện dữ liệu chuẩn không chỉ có data visualization.

Nó gồm 3 thành phần:

Người làm IT bắt đầu cần phát triển khả năng kết hợp cả 3 phần này – đặc biệt khi tham gia các hoạt động: planning product roadmap, tranh luận technical trade-off, pitching solution cho business, đề xuất nâng cấp cloud budget, hoặc thậm chí defend thiết kế hệ thống với CTO.

Xu hướng thị trường đang kéo kỹ năng này trở thành “must-have”

• Cấp quản lý cấp trung trong IT bây giờ cần làm việc trực tiếp với C-Level

• Dev/DA/DS/BA đang được yêu cầu viết confluence doc, RFC, async presentation nhiều hơn meeting realtime

• Quyết định doanh nghiệp ngày càng dựa trên dữ liệu hơn cảm tính

McKinsey từng chỉ ra: doanh nghiệp có năng lực khai thác dữ liệu tốt thường outperform 30-50% về doanh thu so với doanh nghiệp chỉ collect data nhưng không transform insight.

→ Vậy người IT trong môi trường đó phải biết kể chuyện với dữ liệu để chủ động tạo ảnh hưởng, chứ không phải đứng sau làm support code kỹ thuật.

Làm thế nào để kể chuyện bằng dữ liệu hiệu quả trong ngành IT?

1/ Context trước – chart sau

Lỗi phổ biến: Dev/DA thích quăng graph trước.

Người xem không hiểu họ đang nhìn gì.

Luôn đặt context trước:

• câu hỏi mình đang answer là gì?

• business đang muốn đưa ra quyết định gì?

• trạng thái baseline hiện tại là bao nhiêu?

Context giúp người nghe “tuning antenna” đúng.

2/ Chọn biểu đồ hướng theo logic, không theo thói quen

• bar chart → so sánh

• line chart → xu hướng

• scatter → mối tương quan

• pie → tỷ trọng

Chọn hình sai → người xem hiểu sai → kết luận sai.

3/ Highlight insight – không highlight data

Data là nền. Insight mới là kết quả người đọc cần.

Ví dụ:

“API latency tăng do region Singapore load peak” – đây là insight.

“Lat avg tăng từ 200ms lên 430ms” – đây chỉ là data.

4/ Tóm gọn recommendation cuối cùng

Tự động đặt câu hỏi:

→ So what? → Next action là gì?

Nếu kể một câu chuyện dữ liệu mà cuối không có hành động đề xuất → thất bại.

Những vị trí IT cần kỹ năng data storytelling mạnh nhất

• Product Manager

• Data Analyst / Data Scientist

• Business Analyst / System Analyst

• Product Marketing Tech

• Software Engineer làm việc với business side

• Cloud FinOps / AI Ops / Security Ops

Kể chuyện với dữ liệu giúp những vai trò này không chỉ report… mà influence decision.

Case thực chiến trong doanh nghiệp

Giả sử Product team phát hiện funnel checkout giảm mạnh sau khi đổi UI.

Data team bóc ra:

Nếu chỉ quăng bảng số như trên → không ai thấy được action-point.

Nhưng nếu kể thành 1 câu chuyện:

“UI mới khiến người dùng khó tìm phương thức thanh toán phù hợp hơn → tăng cognitive load → tăng drop ở stage decision.”

→ Product có thể đưa action: thử A/B biến thể UI, reorder method, auto suggest phương thức phổ biến.

Đây chính là storytelling tạo action.

“IT giỏi code” nhưng “IT giỏi kể chuyện” thì đóng góp lớn hơn

Một engineer giỏi code giúp hệ thống chạy.

Một engineer biết kể chuyện bằng data giúp cả doanh nghiệp chạy đúng hướng.

Trong thăng tiến – đặc biệt từ mid-level lên senior trở lên – khả năng influence bằng dữ liệu luôn quyết định mạnh hơn kỹ thuật thuần.

Kỹ năng coded skill là thứ giúp bạn được tuyển.

Storytelling lại là thứ giúp bạn đi xa.

Làm sao rèn luyện skill này từ hôm nay?

• Viết RFC, Confluence, PRD có cấu trúc logic rõ ràng hơn

• Khi làm dashboard → template auto include “insight section”

• Tập summarize từ raw logs sang reasoning level (ngôn ngữ business)

• Thực hành kể câu chuyện dữ liệu dạng văn bản trước khi trình bày chart

Data Storytelling không phải “học để thuyết trình đẹp”. Đây là kỹ năng communication trong ngôn ngữ dữ liệu – một kỹ năng nghề nghiệp mới của IT.

Kết luận

IT ngày nay không chỉ là code. Công nghệ không chỉ được xây để vận hành – công nghệ được xây để tạo giá trị. Và giá trị chỉ được unlock khi dữ liệu được kể thành câu chuyện rõ ràng, logic và actionable cho business.

Người làm IT biết viết code tốt sẽ luôn có việc.

Nhưng người làm IT biết kể chuyện bằng dữ liệu sẽ luôn có tiếng nói trong bàn tròn quyết định.

Đây chính là khác biệt của thế hệ IT mới trong 2025 – nơi lập trình không chỉ là xây hệ thống, mà là xây impact.

Bài viết liên quan:

• Không phải Source Code, Database mới là quan trọng nhất trong hệ thống?
• Data storytelling – Biến số liệu khô khan thành câu chuyện hấp dẫn